I.  Zestaw ćwiczeń przygotowujących do artykulacji głosek szeregu szumiącego /sz,ż,cz,dż/

 

1. Ćwiczenia oddechowe:

-„tańczący płomyk"- naśladujemy  dmuchanie na płomień świecy

- dmuchamy przez rurkę, robimy bańki mydlane;

- dmuchamy na waciki, piłeczki pingpongowe itp.

 

2. Ćwiczenia języka (wykonujemy przy szeroko otwartych ustach i widocznych zębach):

- przesuwamy język w kąciki ust;

- oblizujemy górną wargę (język wąski, wydłużony);

- unosimy język do góry w kierunku nosa;

-„myjemy" językiem górne zęby (powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną);

-„liczymy" językiem górne zęby;

 

3. Ćwiczenia warg:

-cmokamy;

-robimy tzw. „rybkę" -wargi ściągnięte, wysunięte do przodu;

-„zmęczony konik" - parskanie wargami;

-„wąsy" - wysuwanie warg jak przy wymawianiu "u", położenie na górnej wardze słomki                                      lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania;

-„straż pożarna" - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o oraz a-u;

 

II. Zestaw ćwiczeń przygotowujących do artykulacji głosek szeregu syczącego /s,z,c,dz/

 

1. Ćwiczenia oddechowe:

( podczas wykonywania ćwiczeń usta ułóż jak przy uśmiechu)

- przy nałożonej wardze górnej na wargę dolną, mocno dmuchnij na brodę;

- cofnij lekko kąciki ust, wysuń do przodu język i mocno na niego dmuchaj;

- ułóż na dolnej wardze szeroki język, lekko wysuń do przodu i dmuchnij przez jego środek

 

2. Ćwiczenia języka:

- wysuń język z jamy ustnej w linii prostej do przodu-język wąski i język szeroki;

- ułóż język na dolnej wardze-język szeroki, boki dotykają kącików ust;

- ułóż język na dnie jamy ustnej-czubek języka przylega do wewnętrznej powierzchni zębów dolnych;

- „umyj" czubkiem języka wewnętrzną powierzchnię zębów dolnych;

- „policz" czubkiem języka zęby dolne - język dotyka powierzchni wewnętrznej każdego zęba;

- ułóż język w rynienkę - język wysunięty.

 

3. Ćwiczenia szczęki dolnej:

- opuść i unieś szczękę dolną;

- przesuń szczękę dolną w płaszczyźnie poziomej - w lewo i w prawo;

- przy rozchylonych wargach, wysuń i cofnij dolną szczękę.

 

4. Ćwiczenia warg:

- nałóż wargę górną na dolną i odwrotnie;

- ściągnij wargi - jak przy wymowie głoski „u" a potem rozciągnij je - jak przy wymowie głoski „i";

- rozciągnij usta jak przy uśmiechu, utrzymaj tę pozycję przez chwilę;

- przy złączonych zębach, cofaj na przemian prawy i lewy kącik ust;

- otwórz i zamknij usta- kąciki ust cofnięte, wargi przylegają do zębów.

 

III. Zestaw ćwiczeń przygotowujących do artykulacji głosek szeregu ciszącego /ś,ź,ć,dź/

 

1. Ćwiczenia języka:

- robimy z języka „koci grzbiet"- czubek języka opieramy o dolne zęby, a grzbiet unosimy do

podniebienia;

- „języczek naleśniczek"- czubkiem języka oblizujemy dolne dziąsła, próbując go jak gdyby

podwinąć (ruch języka do dołu);

- „igiełka i placek"- język wąski, zaostrzony, potem szeroki, płaski;

-„zabawa w chowanego"- język na dnie jamy ustnej, wykonujemy ruchy poziome od dolnych

zębów do tyłu i z powrotem (czubek języka nie może unieść się do góry);

- „kot oblizuje się" -dokładne oblizywanie warg przy szeroko otwartej buzi;

- „landrynki"- unosimy grzbiet języka do podniebienia w taki sposób, aby czubek nie

kontaktował się z dolnymi zębami, dotykamy grzbietem do podniebienia i opuszczamy język

kilkakrotnie;

- „konik"- przyklejanie języka do podniebienia i głośne odklejanie go.  

 

2. Ćwiczenia warg:

- „rybka w wodzie"- zęby złączone, kąciki warg zaciśnięte, na przemian zamykamy i

rozchylamy wargi;

- „uśmiechnięty Jaś"- wargi rozciągamy na boki;

- „smutny Jaś"- usta wyginamy w podkówki;

- „całusek"- ściągamy usta i wysuwamy do przodu;

- „karetka pogotowia" - wymawiamy na przemian e-o e-o;

- „parskanie konika" - energiczne wypuszczanie powietrza przez luźne, wysunięte do przodu

wargi.

 

IV. Zestaw ćwiczeń przygotowujących do artykulacji głoski /r/

 

1. Ćwiczenia usprawniające język:

- Kląskanie językiem.

- Naśladowanie ssania cukierka.

- Wypychanie językiem policzków (przy zamkniętych wargach.)

-„Grzebień"- „czeszemy" język, wsuwając go między zwarte zęby, a następnie -wysuwając.

- Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i delikatne żucie.

- Ujmowanie brzegów języka między zęby trzonowe i unoszenie jego czubka do wałka

dziąsłowego.

- Zakrywanie językiem górnych zębów, najpierw z przodu, a potem z tyłu.

- Unoszenie szerokiego języka na górną wargę (zęby widoczne).

- Oblizywanie górnej wargi wąskim i wydłużonym językiem.

- Oblizywanie górnej wargi szerokim językiem.

-„Malowanie sufitu" w buzi szerokim językiem (przesuwając język po podniebieniu w stronę

gardła).

-„Szeroki telegraf"- szeroki język uderza w dziąsła (za górnymi zębami) i nadaje sygnał

S.O.S.

-„Licznik"- nasz język jest licznikiem, który liczy górne, a następnie dolne zęby.

-„Winda"- trzymając czubek języka „przyklejony" za górnymi zębami- opuszczamy i

unosimy na przemian szczękę dolną.

- Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka.

 

2. Ćwiczenia przygotowawcze do wymowy głoski  „R”:

Rozpłaszczamy język na podniebieniu przy rozchylonych ustach tak, by boki języka

dotykały bocznych zębów, a czubek znajdował się na wałeczku dziąsłowym za górnymi

zębami i w takim ułożeniu wymawiamy następujące głoski (delikatnie, ale coraz szybciej):

 

l l l l l l l l

 

ddddddddd - porusza się jedynie czubek języka (stuka o dziąsła)

 

nnnnnnnnn - boki języka dotykają w tym czasie zębów trzonowych

 

td td td td td - pamiętajmy o lekko rozchylonych wargach

 

tdn tdn tdn - powinny powstać dźwięki o „głuchym" brzmieniu

 

Po uzyskaniu umiejętności wykonywania poprzednich ćwiczeń, unosimy czubek języka za

górne zęby (boki przylegają do zębów trzonowych) rozchylamy wargi i wykonujemy bardzo

drobne, energiczne ruchy czubkiem języka po wałku dziąsłowym- w kierunkach: przód-tył;

staramy się wprawić czubek języka w ruch, uzyskując charakterystyczną dla „r" wibrację.

 

WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSKI „SZ”

 

1. Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne:

 

Ćwiczenia języka:

• „liczenie ząbków” – dotykanie czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie, podczas szerokiego otwierania jamy ustnej;

• „mycie zębów” – oblizywanie językiem górnych zębów po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a następnie otwartych ustach;

• „zaczarowany język” – przytrzymanie przez kilka sekund czubka języka na podniebieniu przy szeroko otwartych ustach;

• „język malarzem” – język to pędzel, którego czubkiem dzieci mają naśladować malowanie różnych wzorów (kropek, kółek, linii, kwadratów, trójkątów);

• „młotek” – wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.

 

 

 Ćwiczenia warg:

• "rybka" - wysuwanie zaokrąglonych warg do przodu (zęby widoczne);

• "całuski" - cmokanie ustami;

• "zmęczony konik" - parskanie wargami;

• "wąsy" - wysuwanie warg jak przy wymawianiu "u", położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania;

• "straż pożarna" - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o oraz a-u;

• "rybka" - układanie warg w kształcie rybki, a następnie ich rozsuwanie do uśmiechu.

 

 

2. Wywoływanie głoski „SZ”

 

W lustrze pokazujemy dziecku układ języka i warg. Polecamy zrobić to samo, tzn.:

 

• unieść język za górne zęby (na wałek dziąsłowy)

• zęby złączyć

• wargi zaokrąglić i wysunąć do przodu (ułożyć w "ryjek")

 

W takim układzie polecamy dziecku wymawiać podczas wydechu przedłużone "sz......"

 

3. Utrwalanie głoski „sz” w izolacji.

 

• „Jesienny wiatr” – dziecko wymawia głoskę „sz…” udając wiatr. Można

dołączyć ruchy rąk nad głową i ruchy palców, które imitują drzewo i liście kołyszące się na wietrze.

 

4. Utrwalanie głoski „sz” w sylabach i logatomach.

 

• „Szumiąca kostka” – rzucamy kostką do gry. Liczy ilość oczek i powtarzamy  tyle  razy dany dźwięk, ile jest oczek, np.: 5 oczek to 5 razy wymawiamy „sz, sz, sz,sz,sz”. Początkowo podczas ćwiczeń można przedłużać wymowę głoski „sz”. Taki sposób utrwalania można wykorzystać podczas dowolnej gry planszowej.

 

sza, szo, sze, szu, szy; asza, aszo, asze, aszu, aszy osza, oszo, osze, oszu, oszy esza, eszo, esze, eszu, eszy usza, uszo, usze, uszu, uszy ysza, yszo, ysze, yszu, yszy; asz, osz, esz, usz, ysz.

 

5. Utrwalanie głoski „sz” w wyrazach.

 

szafa, szalik, szatnia, szabla, szachy, szeroki, szelki, szufelka, szuflada, szewc, szopa, szorty, szum, szofer, szuwary, szkoła, szyba, szyja, szynka, szydełko, szew, szept

kasza, kaszel, maszyna, nosze, kosze, kalosze, koszyk, koszula, kieszeń, wieszak, puszek, groszek, poszewka, daszek, uszy, leniuszek, kieliszek

kosz, kapelusz, mysz, gulasz, klosz, kalosz, tusz, plusz

szkoła, szkło, szklanka, szpulka, szpital, szpada, szpak, sznurek, szmata, szwalnia, szkapa, szkoda, szlak, szpilka, szpinak, szpulka, sztuka

podeszwa, myszka, biszkopt, broszka, gruszka, puszka, poduszka, mieszkanie, muszla, kasztan, podszewka, większy, lepszy, wierszyk, Warszawa, dorsz, marsz, szyszka

 

6. Utrwalanie głoski „sz” w parach wyrazów.

 

blaszana puszka, obszerna szafa, kosz kasztanów, szerokie szuflady, szanuj zeszyty, obszerne szuflady, maszyna szyje, szara mysz, Zbyszek pisze, Tomaszek leniuszek, szary szalik, szerokie szelki, szkolna szatnia, szkodliwy proszek, szklany klosz, pluszowy kapelusz, fałszywy grosz, blaszana puszka, kosztowny naszyjnik, szpitalne nosze, puszysty szalik, koszyk szpinaku, oszroniona szyba, bursztynowa broszka, pszenna kasza, obszerne mieszkanie, wszyta kieszeń

 

7. Utrwalanie głoski „sz” w zdaniach.

 

To nasza szkoła. Mama szyje na maszynie. Pod szafą siedzą myszy. W szafie są szerokie szuflady. Dzieci muszą jeść kaszę. Tomasz poszedł pieszo do szkoły. Zbyszek pisze wiersze. Szymek jest leniuszkiem. Listonosz przyniósł depeszę. Na poddaszu mieszkają szpaki. Szanuj książki i zeszyty. Przy szopie szumią kasztany. Ptaszki zbierają okruszki. W szkole jest szatnia. W szufladzie są szachy. Nasza pani pisze na maszynie.

Szymon idzie do szkoły. Szymon ma szarą koszulę. Mariusz lubi gruszki. Szymon gra w szachy. Koło szkoły stoją sanki. W szafie wisi sukienka. Mama przyniosła ze sklepu szynkę. W koszyku jest sałata. Stefek kaszle. W szufladzie są spinki. Przy szpitalu rosną sosny.

 

UWAGA! Nie pomijamy żadnego etapu. Przechodzimy do kolejnych ćwiczeń tylko wtedy, gdy dziecko opanowało ćwiczony wcześniej materiał.

 

WYWOŁYWANIE I UTRWALANIE GŁOSKI „R”

 

1. Ćwiczenia usprawniające język:

•Wysuwanie języka do przodu: język wysoki i szeroki

•Unoszenie szerokiego języka na górną wargę

•Unoszenie szerokiego języka na górne zęby

• Cofanie szerokiego języka wzdłuż podniebienia

• Kląskanie językiem- czubkiem

• Naśladowanie - ssanie cukierka- czubkiem języka

• Układanie języka w kształt szpilki, rurki, łyżeczki

• Masowanie czubka języka szczoteczką do mycia zębów

• Masaż języka przez wysuwanie go między lekko rozwarte zęby

 

 2. Ćwiczenia przygotowawcze do wymowy głoski  „R”:

• Szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy.

• Powtarzanie szybko sylab:

   la, la, la,   

   lo, lo, lo,   

   le, le, le,  

   lu, lu, lu,  

   ly, ly, ly.

• Wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałeczek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach)

 

•Wymawianie sylab:

  te, te, te,    

  ty, ty, ty,  

  de, de, de,  

  dy, dy, dy.

 

•Wymawianie zbitek sylabowych:

  teda - teda,  

  tede - tede,  

  tedo - tedo,

  tedu - tedu,  

  tedy - tedy.

 

• Wąski pasek papieru umieszczamy na czubku języka za górnymi zębami i polecamy dmuchać na język

    energicznie wymawiając ttt na następnie tr. Wówczas papierek odskoczy.

• Mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr.

• Akcentowanie głoski [t] w czasie wymawiania: tll, tll, trl (najpierw szeptem, potem głośno).

• Powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno:

    la, la, la, trla,

    lo, lo, lo, trlo,

    lu, lu, lu, trlu,

    le, le, le, trle,  

    ly, ly, ly, trly,

    trla, trlo, trle, trlu, trly.

 

 3. Utrwalanie głoski „R” w sylabach, wyrazach, zdaniach:

 

• tra, tro, tre, tru, try  

•trawa, trasa, tramwaj, tratwa, trampki, tran, troje, trochę trudny, truskawka, trybuna

• dra, dro, dre, dru, dry

•drabina, droga, drewno, drewniaki, drut

 

• atra, atro, atre, atru, atry, otra, otro, otre, otru, otry   

•strażak, wiatrak, siostra, futro, jutro, lustro, strumyk, opatrunek, struś, cytryna, piętro, strona,

 

• adra, adro, adre, adru, adry, odra, odre, odro, odru, odry

 

• kołdra, wiadro, zdrowy, biedronka, landrynki, adres

 

•  trudna droga, drobny druk, druga strona, drewniany wiatrak

 

•  Strażak niesie drabinę. Na drodze leży drut. Siostra kupiła truskawki.

 

• pra, pro, pre, pru, pry, apra, apro, apre, apru, apry   

•praca , pralka, pralnia, prasa, prosty, proszę prędko, prezent

 

• drogi prezent, uprasowana wiatrówka, pierwsze piętro

 

• bra, bro, bre, bru, bry, abra, abro, abre, abry abru  

•brat, brama , zebra, obroża, ubrudzony, obrazek

 

• brudne ubranie , brukowana droga ,oprawiony obrazek, drugie piętro

 

• Bronek zapomniał adresu. W pralce jest brudne ubranie.

 

• kra, kro, kre, kru, kry, akra, akro, akre, akru, akry   

 

• kra, kraj, kratka, kromka, kreda, kret, kruk, królik, ekran, mokro, ukrop, okruszyny, pokrywka

 

• grad, grabie, granica, gromada, gruby, grupa, agrafka, agrest, groch, ogryzek

 

•  dobry krawiec, krótki krok, drobny groch, granatowy krawat

 

• Krawiec prasuje ubranie. Krysia gra na trąbce. Koło bramy chodzi kruk. W ogrodzie leżą grabie.

 

• ra, ro, re, ru, ry  

• rama, rasa, radio, ranek, rumianek, ropa, rondel, ryba, róża

 

• ranna rosa, rozwinięta róża, równa kreska

• para, kara, tara, cerata, skóra, dziura, biuro, żyrafa.

 

• ogrodzony teren, aparat radiowy, arkusz papieru, stary żyrandol

 

• ar, or, er, ur

•żar, smar, katar, konduktor, pomidor, cukier, parter, rura, traktor, rower

 

• Romek rozwija ser. W torbie jest cukier. Pod murem stoi rower. Jurek ma katar i gorączkę.  

  Na podwórku stoi traktor.

 

 

ĆWICZENIA    ODDECHOWE   

-  Wymowa  spółgłosek z przeciągnięciem  np.  www,  fff, sss, zzz, szszsz. 

-  Wymowa  spółgłosek z samogłoskami na jednym wydechu za, zo, ze, zu, zy, sa, se, so, su. 

-  Liczenie na jednym wydechu. 

-  Powtarzanie zdań na jednym wydechu ( zdania krótkie dwu – trzy wyrazowe), potem   dłuższe. Nie dzielimy zdań na wyrazy, zachowujemy płynność mówienia. 

 -  Powtarzanie zdań szeptem.( Staranne wymawianie samogłosek). 

 -  Zabawa w pociąg: 

    Pociąg stoi na stacji gotowy do odjazdu. Lokomotywa sapie: pach, pach lub pf, pf. Pociąg   powoli rusza i jedzie coraz szybciej: cz-cz-cz ( na jednym wydechu).

-   Parskanie wargami: brr, prr. 

-   Gwizdanie na jednym tonie ( tylko wydech). 

-   Łączenie samogłosek:  ao, eo, aoe, na jednym wydechu eu, eu, eu.( zwracamy uwagę na prawidłowe otwieranie ust przy wymawianiu samogłosek). 

 

         W  celu  rozruszania  przepony:

  -  śmiech wesoły, beztroski, gwałtowny, cichy, lekki,  

  -  naśladowanie śmiechu  różnych ludzi: 

             kobiety  -  jasny: ha- ha- ha 

             mężczyzny – tubalny: ho-ho-ho 

             dziewczynki – piskliwy: hi-hi-hi 

             chłopca – hałaśliwy: he-he-he    

 -  chłodzenie gorącej zupy na talerzu ( ręce ułożone na kształt głębokiego talerzyka – dmuchanie ciągłym strumieniem powietrza). 

 -   zdmuchiwanie mlecza

 -   odtajanie zamarzniętej szyby 

 -   lokomotywa oddająca nadmiar pary fff lub  szszsz 

 -   wypuszczanie powietrza z balonika, piłki, dętki ( długie sss) 

 -   ćwiczenia ruchowe dwufazowe: wdech – wydech 

Uwaga: prostowaniu się towarzyszy zawsze -  wdech 

              skłonowi, skrętowi towarzyszy zawsze -  wydech     

 

ĆWICZENIA  SŁUCHOWE  DLA  DZIECI  MŁODSZYCH 

 

-  Rozpoczynamy od ćwiczenia  „ Co słyszę”?. Dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i wsłuchują się w odgłosy z sąsiedztwa i z ulicy. Jest to tzw. wsłuchiwanie się w ciszę, bo żadnych dźwięków celowo nie wytwarzamy.

 

- Następnie przechodzimy do rozpoznawania wytwarzanych dźwięków, najpierw z pomocą wzroku, potem tylko słuchowo – zamykamy oczy, odwracamy się ( uderzanie pałeczką w drewno, szkło, żelazo, toczymy kasztan po podłodze. 

 

-  Rozpoznawanie różnych rzeczy w zamkniętym  pudełku przez potrząsanie pudełkiem

( groch, kamyki, gwoździe, cukier). 

 

-   Uderzanie klockami o siebie łyżeczkami, odbijanie piłki gumowej, rozdzieranie papieru, klaskanie, przesuwanie przedmiotu po stole. 

 

-  Rozpoznawanie głosu, szmeru i źródła dźwięku, miejsca, kierunku, odległości ( dużo- mało), (głośno – cicho). 

 

-  Szukanie ukrytego dzwoniącego budzika, zegarka, telefonu. 

 

-  Różnicowanie i naśladowanie głosów zwierząt: kot, pies, krowa, kura, kogut, kaczka,  itp. 

 

-  Rozpoznawanie osób po głosie ( można zmienić głos naśladując np. bociana, żabę, kozę – osoba odgadująca stoi do pozostałych osób tyłem lub ma zamknięte oczy). 

 

-  Do  ćwiczeń  słuchowych zaleca się wykorzystywać efekty akustyczne wydawane przez instrumenty muzyczne: 

            gitara  -  dong, dong 

            bęben  -  bum, bom, bum 

            trąbka -   tra-ta – ta   

                 

-  Recytowanie  wyliczanek, kołysanek, wierszyków.